Donkere middeleeuwen? Is het door de verwarrende benaming "donkere middeleeuwen" of door de misbegrepen restauraties uit de 19de en 20ste eeuw, dat we ons van deze periode zo'n verkeerd beeld vormen? De middeleeuwen waren namelijk niet de tijd van kille stenen muren, grauwe interieurs en zichtbaar bouwmateriaal.
Scherpenheuvel kan bogen op vier eeuwen nationale Mariaverering. Over het precieze beginpunt lopen de meningen uiteen. 1603 is een optie omdat dan de verhalen over wonderbaarlijke gebeurtenissen op de Scherpenheuvel een landelijke weerklank krijgen.
In 1585 werd Antwerpen na een langdurige belegering door de Spaanse troepen van Alexander Farnese (1545-1592) heroverd. Het laatste belangrijke bolwerk in de Zuidelijke Nederlanden dat nog in handen was van de opstandelingen werd aldus tot overgave gedwongen.
Tijdens de middeleeuwen bestond het tafelgerei in hoofdzaak uit houten en ceramische voorwerpen. Benen en hoornen stukken of onderdelen kwamen eveneens voor, maar ook metaal werd aangewend. Uiteraard waren meslemmers van ijzer, later van staal en geleidelijk werd meer gebruik gemaakt van allerlei koperen en tinnen gerei.
De meest onherroepelijke van alle scheidingen is deze tussen leven en dood. Het mysterie van de scheiding tussen geest en lichaam wordt vergezeld van een aantal rituele handelingen. Een geloof dat de geest na de dood verderleeft, terwijl het stoffelijk overschot aan de aarde wordt toevertrouwd.
Het hoofdthema van ons schilderij is het laatste oordeel, voorgesteld in het bovenste register en door het Evangelie van Mattheus geïnspireerd. Op de jongste dag zal Christus de goeden van de kwaden scheiden zoals een herder de schapen van de bokken.
